សង្ខេប Sangkeb

ប្រវត្តិខេត្តបាត់ដំបង

១.សាវតាខេត្តបាត់ដំបង

បើតាមសិលាចារឹកថ្មប្រាសាទដែលយើងមាន និងបានរកឃើញរហូតសព្វថ្ងៃនៅមុនសម័យ និងសម័យអង្គរគេពុំបានឃើញចែងឱ្យយើងដឹងថា តើសម័យនោះមានភូមិស្រុកណាមួយដែលមានឈ្មោះបាត់ដំបងនោះទេ។ ប៉ុន្តែយើងក៏មិនហ៊ានសន្និដ្ឋានថា ឈ្មោះបាត់ដំបង នេះមានប្រើ ឬមិនប្រើក្នុងសម័យនោះដែរ។ ប៉ុន្តែក្នុងសម័យអង្គរ និងក្រោយអង្គរ តាមឯកសារមហាជនខ្មែរ មានប្រើឈ្មោះស្រុកបាត់ដំបង។ ហេតុអ្វីបានជាហៅឈ្មោះបាត់ដំបង ប្រវត្តិសាស្ត្រសរសេរលើសិលាចារិកមិនបានឆ្លើយឱ្យដឹងឡើយគឺ មានតែនៅក្នុងរឿងព្រេងប៉ុណ្ណោះគឺរឿង តាដំបងក្រញូង ដែលខ្មែរយើងយល់ថាជារឿងកើតមានតាំងពីសម័យអង្គរដែលបានពន្យល់ពីដើមហេតុដែលនាំឱ្យយើងហៅឈ្មោះ បាត់ដំបង ឬអូរដំបង។ ឯឈ្មោះព្រះដំបង គឺស្តេចរាមាទី១ កំណត់ឱ្យហៅឈ្មោះភូមិសង្កែថាជាព្រះដំបង។

កាលពីមុនសម័យអង្គរ និងសម័យអង្គរភាគខាងលិចនិងភាគពាយ័ព្យនៃបឹងទន្លេសាបគឺជាដែនដីអមោឃបុរៈ និងជាដែនដីភិមៈបុរៈ។ នៅក្នុងសម័យអង្គរដែនដី ឬភូមិភាគអមោឃបុរីមានការរីកចំរើនខ្លាំងដោយសារ ដីមានជីរជាតិល្អអាចដាំដំណាំស្រូវ និងបន្លែផ្លែឈើផ្សេងៗបានប្រកបដោយទិន្នផលល្អប្រសើរ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជំនាន់នោះមករស់នៅភូមិភាគនេះច្រើនជាភស្តុតាងបង្ហាញគឺ មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនសន្ឋឹកសន្ឋាប់ក្នុងតំបន់នេះ។ ប៉ុន្តែប្រាសាទបុរាណទាំងនោះរលំបាក់បែកបាត់បង់ស្ទើរតែទាំងអស់ លើកលែងតែប្រាសាទបាណន់ ប្រាសាទឯកភ្នំ ប្រាសាទបាសែត ប្រាសាទស្ទឹង បន្ទាយទ័យ បន្ទាយឆ្មារ។ល។ ដែលនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីនិងប្រជារាស្ត្រជំនាន់នោះបានកសាងឡើង សំរាប់ជាទីសក្ការៈបូជាដល់ព្រះអាទិទេពនិងទេវៈផ្សេងៗ ខាងព្រហ្មញ្ញសាសនា ឬក៏ដល់ព្រះពុទ្ឋ និងពោធិសត្វផ្សេងៗខាង ពុទ្ឋសាសនា។

នៅសតវត្សរ៍ក្រោយមកទៀត ដែនដីខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានទទួលរងគ្រោះយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីចំបាំងរាំងជល់ដោយការឈ្លានពានពីសំណាក់ពួកសៀមតាំងពីសតវត្ស១៥-១៦-១៧-១៨ បានធ្វើឱ្យជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនបាត់ដំបងជំនាន់នោះធ្លាក់ក្រលំបាកព្រាត់ប្រាសនិរាសគ្រួសារទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទះសម្បែងគួរឱ្យខ្លោចផ្សារ។ ត្រាខេត្តបាត់ដំបងក្រោមសម័យគ្រប់គ្រងដោយថៃ។

នៅចុងសតវត្សទិ១៨ដល់ដើមសតវត្សទី២០ ខេត្តបាត់ដំបងក៏ធ្លាក់នៅក្រោមអំណាចត្រួតត្រាជិះជាន់របស់ពួកសៀមអស់រយៈពេលជាងមួយសតវត្សរ៍ដែលគ្រប់គ្រងដោយអំណាចគ្រួសារ ចៅហ្វាបែនក្រោយមកគេដាក់ឈ្មោះថា ” ត្រកូលអភ័យវង្ស “អស់៦តំណរហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧។

តាមសន្ឋិសញ្ញាបារាំង-សៀម ចុះថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ សៀមត្រូវប្រគល់មកឱ្យកម្ពុជាវិញនូវទឹកដីដែលខ្លួនធ្លាប់កាន់កាប់ជាងមួយសតវត្សរ៍នោះគឺបាត់ដំបង សៀមរាបអង្គរ សិរីសោភ័ណនិងចុងកាល់ដោយប្តូរ និងខេត្តត្រាតនិងតំបន់ដាច់សេ(ដែនដីលាវ) ប៉ែកខាងលើនៃទន្លេមេគង្គ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមកព្រះករុណាព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិទ្រង់បានចេញព្រះ រាជប្រកាសលេខ៦៦ ចុះថ្ងៃទី០៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៧កំណត់ដែនដីបាត់ដំបងត្រូវបែងចែកជា៣ខេត្តគឺ ខេត្តបាត់ដំបង ខេត្តសៀមរាប និងខេត្តសិរីសោភ័ណ។ នៅឆ្នាំ១៩២៥ ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបងត្រូវបានបែងចែកសារជាថ្មីឱ្យទៅជាខេត្តបាត់ដំបង និងខេត្តសៀមរាប ក្នុងនោះខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុក២ គឺស្រុកបាត់ដំបង និងស្រុកសិរីសោភ័ណ។

នៅឆ្នាំ១៩៤០ ខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៧ គឺស្រុកបាត់ដំបង ស្រុកសង្កែ ស្រុកមោងឬស្សី ស្រុកមង្គលបុរី ស្រុកទឹកជោរ ស្រុកសិរីសោភ័ណ និងស្រុកបិត្បូង។ នៅខែឧសភាឆ្នាំ១៩៥៣ តំបន់រដ្ឋបាលប៉ោយប៉ែតត្រូវបានបង្កើតឡើងចំណុះស្រុកសិរីសោភ័ណ។ ខែកក្កដាឆ្នាំ១៩៥៧ ស្រុកទឹកជោរត្រូវបានបែងចែកទៅជា២ស្រុកគឺស្រុកព្រះនេតព្រះនិងស្រុកភ្នំស្រុក។ ស្រុកសិរីសោភ័ណត្រូវបានបែងចែកទៅជា២ស្រុកដែរគឺស្រុកសិរីសោភ័ណ និងស្រុកបន្ទាយឆ្មា។ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៥ តំបន់រដ្ឋបាលប៉ោយប៉ែតដែលបានបង្កើតនៅឆ្នាំ១៩៥៣ នោះត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជាស្រុកឈ្មោះថាស្រុកអូរជ្រៅ។ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦៥ ទឹកដីមោងឬស្សីមួយផ្នែកត្រូវបានកាត់ទៅជាតំបន់រដ្ឋបាលគាស់ក្រឡ។ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៦ ស្រុកថ្មីមួយទៀតត្រូវបានបង្កើតឡើងគឺស្រុកថ្មពួកមានទីតាំងនៅតាំងនៅថ្មពួក។ ជាមួយគ្នានេះស្រុកបន្ទាយឆ្មាត្រូវបានដកចេញពីខេត្តបាត់ដំបងឱ្យចំណុះខេត្តឧត្តមានជ័យវិញដែលជាខេត្តដែលទើបបង្កើតថ្មី។

នៅដើមសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរមានស្រុកចំនួន០២បានបង្កើតឡើងគឺស្រុកបាណន់ និងស្រុកគាស់ឡ។ សរុបមកដល់ត្រឹមនេះស្រុកបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៩ គឺស្រុកបាត់ដំបង ស្រុកសង្កែ ស្រុកមោងឬស្សី ស្រុកមង្គលបូរី ស្រុកសិរីសោភ័ណ ស្រុកអូរជ្រៅ ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ ស្រុកបាណន់ ស្រុកគាស់ឡនិងតំបន់រដ្ឋបាលចំនួន០២គឺតំបន់រដ្ឋបាលបាក់ព្រានិងតំបន់រដ្ឋបាលល្វា។ ក្នុងរបបវាលពិឃាត៣ឆ្នាំ ៨ខែ ២០ថ្ងៃនៅខេត្តបាត់ដំបងក៏ដូចជា ខេត្តនានាទូទាំងប្រទេសដែរប្រជាពលរដ្ឋត្រូវបានជម្លៀសចុះឡើងពិសេសពីតំបន់ទីក្រុងទី ប្រជុំជនទៅកាន់ជនបទនិងតំបន់ព្រៃភ្នំ។ ខេត្តបាត់ដំបងធ្លាប់ល្បីថាជាជង្រុកស្រូវនៃប្រទេសបានក្លាយទៅ ជាតំបន់ទទួលទារុណកម្មកាប់សំលាប់និងបង្អត់អាហារ ពេលនោះខេត្តពុំ មានព្រំប្រទល់ច្បាស់លាស់ទេដោយ អង្គការដឹកនាំពេលនោះដាក់ខេត្តបាត់ដំបងទៅក្នុងតំបន់ភូមិភាគពាយ័ព្យហើយមានតំបន់១តំបន់៣តំបន់៤និងតំបន់៥។ ខណៈនោះមានឮគេហៅឈ្មោះស្រុកខ្លះដែរដូចជាស្រុកភ្នំសំពៅ ស្រុកបាត់ដំបង-ស្រុកមង្គលបុរី ស្រុកសង្កែ-ស្រុកមោងឬស្សី-ស្រុក៤១-ស្រុក៤២។ល។ខេត្តបាត់ដំបងត្រូវបានរំដោះជាស្ថាពរពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍នៅថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ ក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំមានឈ្មោះថាគណៈកម្មាធិការប្រជាជនបដិវត្តន៍ (ខេត្ត-ស្រុក-ទីរួមខេត្ត-ឃុំ-សង្កាត់)។ គណៈកម្មាធិការប្រជាជន ឃុំ-សង្កាត់ត្រូវបានជ្រើសរើសដោយការបោះឆ្នោតដំបូងបំផុតនៅឆ្នាំ១៩៨៣។ ពីឆ្នាំ១៩៨៩ដល់ឆ្នាំ១៩៨៦ ខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៩ទីរួមខេត្តចំនួន១។ នៅឆ្នាំ១៩៨៦ស្រុកថ្មី៣ត្រូវបានបង្កើតបន្ថែមទៀតមានស្រុកបាណន់-ស្រុកបវេល និងស្រុកឯកភ្នំ។ត្រឹមតំណាក់កាលនេះបាត់ដំបងមាន១២ស្រុក និងទីរួមខេត្ត៩គឺស្រុកមោងឬស្សី-ស្រុកសង្កែស្រុកបាណន់-ស្រុកឯកភ្នំ-ស្រុកបាត់ដំបង-ស្រុករតនមណ្ឌស្រុកមង្គលបុរី-ស្រុក សិរិសោភ័ណ ស្រុកព្រះនេតព្រះ-ស្រុកថ្មពួក-ស្រុកភ្នំស្រុក និងស្រុកបវេល។ ឆ្នាំ១៩៨៨ ស្រុកចំនួន៥គឺស្រុកមង្គលបុរី-ស្រុកថ្មពួក-ស្រុកសិរីសោភ័ណ-ស្រុកព្រះនេតព្រះ និងស្រុកភ្នំស្រុកត្រូវបានកាត់ចេញដើម្បីបង្កើតជាខេត្តថ្មីមួយ ទៀតគឺខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ ចាប់ពីនោះរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ ខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៧ទីរួមខេត្ត១ និងឃុំចំនួន៥៣និងសង្កាត់ចំនួន១០។ ក្រោយមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ថ្មីទីរួមខេត្តបាត់ដំបងត្រូវបានប្តូរ ឈ្មោះមកជាស្រុកស្វាយប៉ោវិញ។ ចំណែកសង្កាត់ទាំង១០ត្រូវបានប្តូរមកជាឃុំដូច្នេះខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៨និងឃុំចំនួន៤៧។ តែបច្ចុប្បន្នខេត្តបាត់ដំបង ស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសមានចំងាយ ២៩១គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញដែលមានព្រំប្រទល់ខាងកើតជាប់ខេត្តពោធិសាត់និងបឹងទន្លេសាប ខាងលិចជាប់ខេត្តប៉ៃលិននិងប្រទេសថៃ ខាងជើងជាប់ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ខាងត្បូងជាប់ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ទិសភាគខាងលិចមានព្រំប្រទល់ប្រវែង១៤៤,៨គីឡូម៉ែត្រ ជាប់ខេត្តច័ន្ទបុរី ត្រាត និងស្រះកែវរបស់ប្រទេសថៃ។ ខេត្តមានផ្ទៃដីសរុប ១១.៧៤៨គម២ ស្រុកមាន១៣ និងក្រុង១ ឃុំចំនួន៩២ សង្កាត់១០ និងភូមិចំនួន៨០៩។ ចំនួនគ្រួសារ ២៦៣,៤៣៥គ្រួសារ ប្រជាពលរដ្ឋសរុប ១.២០៥.០៥០នាក់ ស្រ្តីចំនួន ៦០២.៩៩៤នាក់ កម្លាំងពលកម្មជាសក្តានុពលចាប់ពីអាយុ១៨-៣៥ឆ្នាំ មានចំនួន៥៦% កំណើនប្រជាពលរដ្ឋប្រចាំឆ្នាំ២.៣% ដង់ស៊ីតេ១០៤.៩២នាក់/គ.ម^២ប្រជាពលរដ្ឋប្រកបរបរកសិកម្មចម្បងមាន៧២,២០% កម្ពស់ទឹកភ្លៀងជាមធ្យម៩៦០.១មម/១ឆ្នាំ អាកាសធាតុ១៣.៥0ºc – ៤១.៥0ºc។ ខេត្តមានច្រកទ្វារព្រំដែនអន្តរជាតិ១គឺច្រកដូង(ស្រុកកំរៀង) និងច្រកទ្វារតំបន់ព្រំដែន៤ទៀតគឺច្រកទ្វារគីឡូ១៣(ភ្នំដី)ក្នុងស្រុកសំពៅលូន ច្រកទ្វារអូររំដួលក្នុងស្រុកភ្នំព្រឹក ច្រកទ្វារអូរអន្លក់(សួនស៊ុំ)ក្នុងស្រុកកំរៀង និងច្រកទ្វារឆករកា(៤០០)ក្នុងស្រុកសំឡូត។ ស្ថានភាពនៅតាមច្រកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ គឺមានកិច្ចសហការគ្នាល្អប្រសើរ និងផ្តល់ព័ត៌មានឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមកសម្រួលចរាចរនាំចេញ-នាំចូល ពិសេសកសិផលប្រជានៅស្រុកជាប់ព្រំដែន។ លទ្ធផលGDPឆ្នាំ២០១៦ សេដ្ឋកិច្ចខេត្តបាត់ដំបង មានប្រមាណ ៦,២៧៤,០៨៣.៨លានរៀល គិតជាដុល្លារប្រហែល ១,៥៥៧.៦លានដុល្លារ (អត្រាប្តូរប្រាក់១$=៤០២៨៛) បើគិតតាមថ្លៃបច្ចុប្បន្ននៅឆ្នាំ២០១៥។ បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០១៤ សេដ្ឋកិច្ចខេត្តមាន ៥,៨៨៧,៤០២.៥លានរៀល ស្មើនឹង ១,៤៦០.៩លានដុល្លារអាមេរិច។ សេដ្ឋកិច្ចមានកំណើន ៤.១% នៅឆ្នាំ២០១៥ ធៀបនឹងឆ្នាំ២០១៤ ចំណូល សម្រាប់ម្នាក់ ១,៣២៤.៥$ នៅឆ្នាំ២០១៥ និង ១,២៥៨.០$ នៅឆ្នាំ២០១៤។

២.ឥស្សរៈជនដែលធ្លាប់ជាចៅហ្វាយ ឬអភិបាលខេត្តបាត់ដំបងក្រោយ១៩០៧

បើយោងតាមឯកសារដែលបានដកស្រង់ពីសៀវភៅរាជកិច្ចដែលតម្កល់ទុកនៅបណ្ណាល័យជាតិភ្នំពេញ ឃើញថាមានចៅហ្វាយ ឬភិបាលខេត្តជាច្រើនរូបបានដឹកនាំនៅក្នុងទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង បន្ទាប់ពីលោកម្ចាស់ កថាថន ឈំ វិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសថៃវិញ រួមមាន ៖

១.	ឧកញ៉ាអភិបតីសេនា	អែម	អរុណ	ឆ្នាំ១៩០៨ ដល់ឆ្នាំ១៩២២
២.	លោក	ជា	ឆ្នាំ១៩២២ ដល់ឆ្នាំ១៩២៧
៣.	លោក	នួន	ឆ្នាំ១៩២៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៣៤
៤.	ឧកញ៉ា	ចុង	ទួន	ឆ្នាំ១៩៣៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៣៩
៥.	លោក	មាស	ណាល់	ឆ្នាំ១៩៣៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៤១ (ឆ្នាំ១៩៤១-១៩៤៦ សៀមគ្រប់គ្រងម្តងទៀត)
៦.	លោកសេនាប្រមុខ	លន់	នល់	ឆ្នាំ១៩៤៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៧
៧.	លោក	ស៊ីន	ឈយ	ឆ្នាំ១៩៤៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៨
៨.	លោកសេនាប្រមុខ	លន់	នល់	ឆ្នាំ១៩៤៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៩
៩.	ឯកឧត្តម	ទេព	ផន	ឆ្នាំ១៩៤៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៥១
១០.	ឯកឧត្តម	ផូ	ព្រឿង	ឆ្នាំ១៩៥១ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៤
១១.	លោក	ចាយ	ធុល	ឆ្នាំ១៩៥៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៦
១២.	ឯកឧត្តម	ទេព	ផន	ឆ្នាំ១៩៥៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៩
១៣.	ឯកឧត្តម	ទឹម	ងួន	ឆ្នាំ១៩៥៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៦៦
១៤.	លោក	យ៉ែម	មុនីរ័ត្ន	ឆ្នាំ១៩៦៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៦៧
១៥.	លោក	អ៊ិន	តាំ	ឆ្នាំ១៩៦៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៦៨
១៦.	ឯកឧត្តម	ទឹម	ងួន	ខែមេសា ដល់ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៦៨
១៧.	ឧត្តមសេនីយ៍	សេក	សំអៀត	ឆ្នាំ១៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៤
១៨.	ឧត្តមសេនីយ៍ទោ	សារ	ហោ	ខែវិច្ចិកា ឆ្នាំ១៩៧៤ ដល់ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៥
១៩.	ឧត្តមសេនីយ៍	សេក	សំអៀត	ខែមករា ដល់ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
២០.	សមមិត្ត	រស់	ញឹម ហៅតាកៅ	ឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨
២១.	សមមិត្ត	ឈិត	ជឿន ហៅតាម៉ុក ឬតា១៥	ឆ្នាំ១៩៧៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩
២២.	សមមិត្ត	កែវ	ធី	ឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៨០
២៣.	សមមិត្ត	ឡាយ	សាម៉ុន	ឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨២
២៤.	សមមិត្ត	ស៊ុំ	សាត	ឆ្នាំ១៩៨២ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៤
២៥.	សមមិត្ត	កែ	គឹមយ៉ាន	ឆ្នាំ១៩៨៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៦
២៦.	សមមិត្ត	សុក	សារ៉ាន់	ឆ្នាំ១៩៨៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៩១
២៧.	សមមិត្ត	អ៊ុង	សាមី	ឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៣
២៨.	ឯកឧត្តម	អ៊ុង	សាមី	ឆ្នាំ១៩៩៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៩
២៩.	ឯកឧត្តម	នៅ	សំ	ឆ្នាំ១៩៩៩ ដល់ឆ្នាំ២០០១
៣០.	ឯកឧត្តម	ប្រាជ្ញ	ចន្ទ	ឆ្នាំ២០០១ ដល់ឆ្នាំ២០១៤
៣១.	ឯកឧត្តម	ច័ន្ទ	សុផល	ឆ្នាំ២០១៤ ដល់ឆ្នាំ២០១៧
៣២.	ឯកឧត្តម	ងួន	រតនៈ	ឆ្នាំ២០១៧ ដល់ឆ្នាំ២០២១
៣៣.	ឯកឧត្តម	សុខ	លូ	ថ្ងៃទី១១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១ ដល់បច្ចុប្បន្ន ។